Fransız gezgin Charles Textier üç ciltlik seyahatnamesi Türkçe’ye çevrilen ender Frenk gezginlerden biridir. Paris Güzel Sanatlar Yüksek Okulunu bitirmiş; Fransız Bilimler Akademisi ve Paris Arkeoloji Enstitüsü üyelikleri yapmıştır. Bayındırlık İşleri Müfettişliği görevi esnasında Fransız Hükûmeti tarafından Anadolu’ya gönderilmiştir.
İlki 1832 ve 1843 yıllarında 2. Mahmud fermanıyla iki farklı Anadolu seyahati yapan Textier, aylarca süren yolculuklarında Anadolu’nun tarihi coğrafyası, etnik kimliği ve kültürel özellikleriyle yakından ilgilenmiş seyahat kitaplarında çok değerli gravürler ve haritalara da yer vermiştir.
Yazarın Türkiye’ye ilk seyahatinin (1833-1837) sonuçlarını ihtiva eden Fransızca orijinali, büyük boyda 862 sayfa metin, 239 gravür ve plan ile 5 haritadan oluşmaktadır. Texier ilk seyahatinden on yıl sonra (1843 yılında) Türkiye’ye yaptığı ikinci seyahatini takiben bu eseri, yeni bilgi ve belgeler eklemek suretiyle, daha da olgunlaştırarak yeni bir versiyonunu, yine Paris’te önce 1862, sonra 1882 yıllarında olmak üzere iki kez daha bastırmıştır.
Bu defa tek cilt halinde ve 757 sayfa olarak yayınlanan bu yeni baskı, gravürler ve çizimler bakımından ilk baskıdan daha zengindir. Ali Suat Bey’in (1869-1932) Arap alfabesiyle basılan Türkçe tercümesinde 63 gravür, çizim ve resim varken orijinal eserde 300 den fazla gravür, çizim ve resim vardır.
Textier’in kitapları Millî Mücadele devam ederken, Ali Suat Bey tarafından Türkçeye tercüme edilerek, “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Maarif Vekaleti”nin iki numaralı neşriyatı olarak (Telif ve Tercüme Heyetince tetkik ve kabul edildikten sonra) neşredilmiştir.
Eserin birinci ve ikinci ciltleri 1923 ve üçüncü cilt 1924’te İstanbul’da Matbaa-i Âmire’de basılmıştır. Ali Suat Bey tercümeyi Türkçe ya Arap alfabesiyle aktarmıştır. Harf devriminden sonra Ali Suat Beyin Osmanlıca çevirisi esas alınarak Kâzım Yaşar KOPRAMAN tarafından Yeni Türk Alfabesine aktarılmıştır. Yeni Türk Alfabesine aktarılan eser, Musa YILDIZ tarafından Fransızca orijinal metinle de karşılaştırılarak sadeleştirilmiş ve atlanan yerler Fransızcadan çevrilmiştir. 2002 yılında, Başbakanlık Tanıtma Fonu Kurulunun katkıları ve Kültür Bakanlığı işbirliğiyle Ankara’da Enformasyon ve Dokumantasyon Hizmetleri Vakfı tarafından 3 cilt hâlinde yayımlanmıştır.
Bu eserin tercüme edilmesinin yeni kurulan cumhuriyet yönetimi tarafından önemsenmesinin birçok nedeni olabilir. İlk akla gelen mütercim Ali Suat Bey’in kişisel inisiyatifi olacaktır. Yüksek seviyeli bir Osmanlı bürokratı olan Ali Suat Bey’in baba geleneği olan “mutasarrıflığı” devam ettirdiği ve Mısır, Bağdat ve bazı Anadolu kentlerinde valiye eşdeğer sorumluluklarla görev yaptığı İstanbul’a döndükten sonra da tercüme ve diğer edebiyat alanlarında eserler verdiğini biliyoruz. Ali Suat Bey’in bu tercümeyi 1923 yılında yaptığı düşünülürse yeni kurulan cumhuriyete tarihi bir perspektif kazandırmayı amaçladığı düşünülebilir.
Anadolu’nun tarihi coğrafyasının Osmanlı bürokratları tarafından yeterince bilinmediği varsayılırsa tarih yazılımına kaynak olabilecek kalibredeki eserin bu amaçla çevrilmiş olduğunu düşünebiliriz.
Ali Suat – Yazarın kitapları (buyuyenay.com)
Ufuk Yürüyüşleri – Erguvan Rengi Söylenceler (yavuzcekirge.com)
HATTUŞA TARİHE AÇILAN KAPI – YouTube
Okunması Gereken Eski Anadolu Seyahatnameleri – YouTube
Charles Textier Anadolu’yu gezerken antik çağ tarihçilerinden referanslar kullanır. Özellikle Heredot, Strabon, Sylax, Pline, Méla, vb. gibi Anadolu tarihi coğrafyasını anlatan yazarların eserlerini detaylı olarak incelediğini ve bu eserlerdeki yer ve şehir adlarını gezisinde referans olarak kullandığını anlıyoruz. Önce kıyı şeridinden ve limanlardan başlayarak İstanbul’dan İskenderun a kadar olan sahili eski ve yeni isimleriyle hikâyeleriyle ilkçağ tarihçilerinin referanslarıyla anlatır. Nehirler ve göller daha sonra da dağlar ve platoların tarihi coğrafyasıyla devam eder. Bir iki sayfa içinde Roma ve Bizans dönemi dahil olarak tüm coğrafi öğeleri anlatır. Bu topraklarda yaşayan herkesin okuması gereken bir eser Küçük Asya.